Toxische positiviteit: is positief zijn altijd een goede keus?

‘Jullie zijn altijd zo positief!’, we krijgen het meer dan eens te horen. En natuurlijk is dat een soort van compliment. We weten dat het goed bedoeld wordt, en het is natuurlijk ook fijn om positief te (kunnen) zijn. De maatschappij vindt negativiteit not done en positiviteit lijkt tegenwoordig de norm te zijn. Maar wat is positief zijn eigenlijk precies? En schuilt er ook een gevaar in altijd alles maar ‘van de zonnige kant bekijken’? Is er zoiets als ongezonde of toxische positiviteit (ja) en wat is dat dan?

Wat is toxische positiviteit?

Toxische positiviteit houdt in dat alles altijd maar licht, luchtig en happy moet zijn. Er is geen of niet voldoende ruimte voor ‘negatieve’ emoties (die niet bestaan overigens, alle emoties zijn valide, normaal en oké) en de verwerking van emoties wordt daardoor zelfs vermeden. Het is het geloof of de overtuiging dat ‘als je maar positief blijft, je alles aankunt’ of dat ‘geluk een keuze is, zolang je positieve gedachten hebt’. En waar een gezonde dosis positiviteit zeker kan helpen, kan toxische positiviteit compleet voorbij gaan aan je natuurlijke emotionele reactie op bepaalde situaties en gebeurtenissen, en daardoor zelfs schadelijk zijn.

‘Good vibes only’
‘Count your blessings’
‘Think happy thoughts’

Ups en downs van het leven

Op mijn 25e verloor ik mijn moeder en op mijn 27e kwam ik erachter dat mijn zoon Caiden, toen nog veilig in mijn buik, hoogstwaarschijnlijk een hersenaandoening zou hebben. Later gediagnosticeerd als ‘primaire microcefalie’. Er zijn nog zoveel andere dingen die ik zou kunnen opnoemen die jou vertellen wat ik heb meegemaakt, maar daar gaat dit artikel niet over. We hebben allemaal dingen meegemaakt die we met de beste wil van de wereld toch echt liever niet zouden hebben hoeven ervaren. Het gaat dus over het leven met al z’n ups en downs… en waar iedereen de term ‘ups en downs’ aan de lopende band gebruikt, lijkt het toch een beetje te zijn dat de ‘downs’ niet écht ‘down’ mogen zijn. Volg je me nog?

Dit gaat niet enkel over de ‘ah joh, kop op‘ opmerkingen die we elkaar goedbedoeld proberen te geven. Over het algemeen krijg je dit soort opmerkingen ook (gelukkig!) niet wanneer het gaat over heavy shit zoals een overlijden of een kindje dat ‘niet gezond’ ter wereld komt. Dit gaat ook bijv. over het feit dat we soms bijna het gevoel krijgen dat je verdriet of pijn alleen maar zou mogen benoemen als je er uiteindelijk een positieve draai aan geeft. ‘Ja het doet veel pijn en ik krijg bijna geen lucht van verdriet… maar we komen er sterker uit, hoor!’

Wat is positief zijn eigenlijk?

Om de vraag die vaak wordt gesteld ‘hoe kan ik positiever zijn?’ te kunnen beantwoorden, moeten we wel eerst definiëren wat positiviteit dan eigenlijk IS. Is het een werkwoord? Is het iets wat je bij de geboorte mee krijgt? Hoe DOE je zoiets? Gewoon blij zijn? Of is het zoveel meer?

Voor mij is ergens positief in staan niet per se overal blij over zijn. Of overal het goede van kunnen inzien. Of overal op z’n minst een les uit kunnen halen. Soms wel hoor, maar niet aan de lopende band. Het is niet wakker worden en altijd maar direct denken ‘whoohoo, er is weer een nieuwe dag!’. Of ‘Goedemorrrgeeeen’ roepen met een big smile. (Alsjeblieft niet, zeg.)

Positiviteit is vaak iets wat wordt ‘gedaan’ in plaats van werkelijk gevóéld. Laten we er maar over doen alsof we er blij mee zijn, of dankbaar voor kunnen zijn, want oh wee als we als negatief of ondankbaar zouden overkomen. Maar…

Het leven is niet altijd leuk, heel vaak niet zelfs

Voor mij is positiviteit niet iets wat je doet, maar wat je werkelijk voelt ALS er aan de juiste voorwaarden wordt voldaan. En die voorwaarden zijn niet dat alles in het leven goed loopt, want het leven loopt juist heel vaak anders dan je had gedacht of gehoopt. En laten we eerlijk zijn: heel vaak is het leven niet leuk. Dat zit ‘m in kleine dingen: die ellendige files, hoofdpijn door PMS, ruzie met je partner… en in grote dingen: ziekte, financiële problemen, scheiding. De voorwaarden waar ik het over heb zijn de voorwaarde dat ik mag ZIJN als compleet persoon. Niet als half persoon dat enkel de mooie dingen in het leven opmerkt en ervaart, maar als heel persoon dat álle dingen in het leven (positief of negatief) opmerkt, ervaart, erkent en accepteert als iets wat erbij hoort.

Leren dealen met je emoties in “Omgaan met Verandering?” Bekijk de concrete, no-nonsense videocursus hier!

(AL) je emoties er laten zijn

Dat wat de buitenwereld aanziet voor positiviteit en waardoor veel mensen denken dat wij alles altijd alleen maar positief inzien, is eerder JUIST de acceptatie dat het leven soms KLOTE is. En dan niet zéggen ‘dat die momenten erbij horen’ maar ondertussen je werkelijke emoties wegduwen en proberen door te gaan met een valse glimlach rond je lippen… maar ook echt door heel veel donkere momenten durven heengaan. Ze ERVAREN. Je verdriet en ellende niet wegstoppen, maar het omarmen. Alle kanten van het leven erkennen, en niet enkel de mooie dingen.

Doordat we onze gevoelens niet opkroppen maar ze uitspreken, onze huilbuien en soms woede-uitbarstingen niet inhouden maar uiten, en onze angsten onder ogen komen en ze niet afdoen als ‘onnodig’, kunnen we ironisch genoeg juist meer aan. En is het leven voor ons op mooie momenten ook écht mooi. En niet mooi omdat we mooi weer proberen te spelen. Maar de rotdingen? Die vinden we rot. Net als jij. En hoe goedbedoeld opmerkingen dus ook vaak zijn van omstanders, proberen wij onszelf juist af te leren dat we zomaar opbeurende dingen zeggen, die misschien niet gepast of nodig zijn.

Misplaatst opbeurend zijn

Veel mensen voelen zich oncomfortabel wanneer een ander bepaalde emoties ervaart. Als er iemand naast je zit en plots begint te huilen, als er iemand die dichtbij je staat heel erg bang is voor iets wat zo gaat plaatsvinden, of als iemand boos is. We willen diegene vertellen ‘dat het allemaal oké is’. Dat er niets aan de hand is. Dat diegene niet hoeft te huilen, niet bang hoeft te zijn, niet boos hoeft te zijn. We willen sussen, of oplossen. Maar het er gewoon laten zijn… dat voelt erg ongemakkelijk. Ook het aanhoren van een verhaal over een bepaalde gebeurtenis roept bij ons op om ‘naar het positieve’ te zoeken. Of om wederom iemands gevoel te minimaliseren of zelfs wegnemen. Zo kunnen we vaak dingen zeggen als:

‘Het komt vast goed’
‘Misschien valt het allemaal wel mee’
‘Kom op, schouders eronder’
‘Het wordt makkelijker’
‘Kijk naar de positieve kant’
‘Het is wat het is’ (Kleine toevoeging: deze statement is niet onwaar natuurlijk, maar dat maakt het pijnlijke niet minder pijnlijk. Sommige van dit soort uitspraken zijn niet per se verkeerd, maar niet altijd/in ieder situatie te gebruiken en zeker niet wanneer iemand vooral erkend wil worden in zijn of haar gevoel.)

En hoewel hierboven al vaak sprake is van ‘invalidation‘ (andermans gevoel of ervaringen vergoelijken door ze te ontkennen, goed te praten, veroordelen of beschuldigen), komt het ook vaak voor op een andere, meer kwalijke manier:

‘Stel je niet aan’
‘Je overdrijft’
‘Dat valt echt reuze mee’
‘Get over it’
‘Ach zo erg is het toch niet’
‘Wees niet zo negatief’
‘Anderen hebben het veel zwaarder’
‘Heb je haar/hem weer hoor’

Dit hoeft lang niet altijd bewust gedaan te worden, gelukkig, en er zijn milde en ernstigere vormen (zoals gaslighting) van emotionele invalidation (er is niet echt een goed Nederlands woord voor). Vaak is het vooral het oncomfortabele gevoel dat mensen hebben om je verdrietig, boos of angstig te zien.

Wat zijn dingen die je wél kunt zeggen?

‘Ik hoor je, vertel, ik luister’
‘Dat lijkt me inderdaad erg (…)’
‘Ik hoor dat het veel met je doet’
‘Dit is pittig.. ik geloof in je’
‘Het is normaal om die emoties te ervaren’
‘Je hebt het er moeilijk mee, klopt dat?’
‘Je kunt bij me terecht’
‘Sorry dat je hier doorheen moet gaan’
‘Het is oké om te voelen wat je voelt’
‘Ik zie dat het je boos maakt’
‘Dit is een pittige tijd’
‘Ik hoor dat je het spannend vindt’
‘Ik kan me voorstellen dat (…)’
‘Kan ik iets voor je doen?’
‘Je bent niet alleen.’

Dingen onterecht toeschrijven aan positiviteit

Ook kan toxische positiviteit zich uiten in een soort magie die mensen ergens graag in zien. Wat op zich mooi kan zijn… maar ook erg tricky. Zo heb ik een tijd geleden een post geplaatst op Instagram die ging over een oh-zo lieve, maar voor mijn gevoel niet passende opmerking die we vaak kregen: ‘dankzij jullie positiviteit doet jullie zoon het zo goed‘. Caiden, die dus geboren werd met microcefalie en waarover we eigenlijk al vanaf de geboorte te horen kregen dat we moesten uitgaan van een mentaal en fysiek ernstig beperkt kind, kan namelijk veel meer dan er was verwacht. Hij loopt. Hij babbelt (in zijn eigen taaltje en op zijn eigen manier, maar ook dat is meer dan we hadden kunnen dromen). Hij gebaart. Hij vraagt om koekjes. 🙂 En hoe fantastisch dat ook is… dat hebben we vooral te danken aan geluk. We hebben het on-tie-ge-lij-ke geluk dat Caiden een relatief milde vorm van microcefalie heeft ten opzichte van veel andere kinderen met dezelfde aandoening. Natúúrlijk kan onze motivatie, stimulatie, ons optimisme en onze vechtlust bijdragen aan zijn ontwikkeling. Maar het zal het verschil maken in enkele procenten, en niet in wel of niet ernstig beperkt zijn. Hij kan niet lopen omdat wij zo positief zijn, hij kan lopen omdat hij het geluk heeft tot nu toe geen spasticiteit of epilepsie te hebben ontwikkeld ondanks zijn te kleine hersentjes.

Toxische positiviteit

En ook al is het voor ons natuurlijk leuk om te lezen dat men ziet dat we hard ons best doen, ook al is het fijn om de erkenning te krijgen in onze enorme motivatie om hem zo goed mogelijk te ondersteunen en stimuleren… ons ego is daar bij gebaat, maar het is niet echt iets wat per se de (enige) waarheid is. En het wordt tricky, en toxisch, wanneer je bedenkt dat er ook andere mensen meelezen op social media die kinderen hebben met een aandoening. Kun je je voorstellen wat een gezin dat een kindje heeft met microcefalie, dat helaas niét kan lopen en niét kan praten (of zelfs niet meer leeft), moet voelen wanneer Caidens ontwikkeling wordt toegeschreven aan onze ‘positiviteit’? Alsof zij niet positief genoeg zijn geweest, en dáárom geen kindje hebben dat kan lopen en praten? ‘We hadden niet zo verdrietig moeten zijn en meer ons best moeten doen’, zou er gedacht kunnen worden. Maar feit is: wij zijn ongelooflijk verdrietig geweest en zijn dat soms nog steeds. En wij hebben dingen ook regelmatig heel somber ingezien (vind je het gek, met zulke sombere verwachtingen). Je emoties voelen maakt je niet zwak, ondankbaar of negatief. Het maakt je mens.

Positiviteit kan natuurlijk ook mooi zijn

Dit betekent niet dat positief ingesteld zijn verkeerd is. Zolang het een gezonde dosis optimisme betreft, is het ontzettend fijn om zo in het leven te kunnen staan. Je emoties herkennen, érkennen, voelen en accepteren en naast diepe dalen ook volledige aandacht kunnen hebben voor de mooie dingen. Dankbaar kunnen zijn. Kunnen uitgaan van fijne dingen en mooie kanten. Je wilt je namelijk ook weer niet verliezen in balen van de files, of ergernis t.o.v. je partner. Of je omwentelen in je verdriet over iets waar je geen controle over hebt, en de positieve of neutrale kant helemaal niet meer kunnen terugvinden. Er zit alleen een dunne lijn tussen positief zijn omdat je het werkelijk bent/voelt, of positief zijn omdat je de andere gevoelens eronder te oncomfortabel vindt en niet aan durft te kijken. Zowel bij jezelf, als bij anderen. Ik ga het daarom nog een keer zeggen: alle emoties zijn valide. Het leven mag echt bestaan uit ‘all kinds of vibes’ en hoeft geen ‘good vibes only’ te zijn. Van iets naars balen is compleet en volledig normaal, en van iets moois genieten ook. Da’s ook een soort balans.

Janne

PS. Ik wilde in dit artikel ook nog ingaan op ‘spiritual bypassing‘ (sorry voor alle Engelse termen, ik kan er niet echt goede Nederlandse versies van vinden) wat ook een vorm van emotional invalidation is maar dan op de spirituele manier, maar omdat het dan wel érg veel wordt heb ik het weggelaten. Voor wie er toch naar vroegen: inderdaad, vaak gaan theorieën als de ‘Law of Attraction’ compleet aan je normale emotionele responses voorbij. In de LOA is het namelijk zo dat als je positief denkt, je ook positief krijgt (althans, dat is het idee ;-)). Denk je dus niet positief, of ben je boos, of ben je verdrietig, of ben je angstig, of zie je de boel somber in… dan krijg je dus ook precies dat waar je op focust. Meer sombere dingen. Gelukkig is dit, uiteraard, complete nonsens. Laat niemand je ooit vertellen dat je je ellende zélf op de hals gehaald hebt vanwege je gedachten daarover. Ja, er is zoiets als een self-fulfilling-prophecy, maar da’s écht wat anders dan een normale reactie hebben op een heftige gebeurtenis in je leven. Tot dusver, einde bericht. 🙂